Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một trong những chính sách an sinh quan trọng nhất của Nhà nước, giúp đảm bảo đời sống cho người lao động và gia đình họ trong những trường hợp không may như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp hoặc khi hết tuổi lao động. Việc hiểu rõ khái niệm, chức năng, quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia BHXH sẽ giúp người dân có sự chuẩn bị tốt hơn cho tương lai, đồng thời nắm chắc quyền lợi hợp pháp của mình.
Bảo hiểm xã hội là gì?
Theo Luật Bảo hiểm xã hội tại Việt Nam, BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc tử tuất. Đây là một trong những trụ cột của hệ thống an sinh xã hội quốc gia.
Các loại hình bảo hiểm xã hội hiện nay
- Bảo hiểm xã hội bắt buộc: áp dụng đối với người lao động làm việc theo hợp đồng, cán bộ, công chức, viên chức, công nhân, người làm việc trong các tổ chức và doanh nghiệp.
- Bảo hiểm xã hội tự nguyện: áp dụng cho mọi công dân không thuộc diện đóng BHXH bắt buộc, cho phép họ tham gia dựa trên khả năng tài chính cá nhân để hưởng chế độ hưu trí và tử tuất.
Mục đích và vai trò của bảo hiểm xã hội
BHXH không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi cho người lao động mà còn góp phần vào sự ổn định và phát triển bền vững của xã hội. Một số vai trò chính bao gồm:
- Đảm bảo thu nhập thay thế khi người lao động mất hoặc giảm khả năng lao động.
- Hỗ trợ chi phí y tế, sinh nở, tai nạn và bệnh nghề nghiệp.
- Tạo sự an tâm cho người lao động, khuyến khích họ yên tâm làm việc lâu dài.
- Góp phần cân bằng xã hội, giảm gánh nặng cho ngân sách Nhà nước khi xảy ra rủi ro.
Các chế độ bảo hiểm xã hội cơ bản
Người tham gia BHXH được hưởng nhiều chế độ khác nhau tùy thuộc vào loại hình tham gia:
Chế độ ốm đau
Khi người lao động bị ốm đau, tai nạn không phải tai nạn lao động và có xác nhận của cơ sở y tế, họ sẽ được hưởng một khoản trợ cấp thay lương trong thời gian nghỉ.
Chế độ thai sản
Chế độ thai sản áp dụng cho cả lao động nữ và nam. Lao động nữ được nghỉ trước và sau khi sinh con, hưởng trợ cấp bằng 100% mức bình quân tiền lương đóng BHXH. Lao động nam cũng được nghỉ từ 5 đến 14 ngày khi vợ sinh con.
Chế độ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp
Người lao động gặp tai nạn trong quá trình làm việc hoặc mắc bệnh nghề nghiệp sẽ được chi trả chi phí khám chữa bệnh, phục hồi chức năng và hưởng trợ cấp tùy theo mức độ suy giảm khả năng lao động.
Chế độ hưu trí
Khi người lao động hết tuổi lao động và đủ số năm đóng BHXH, họ sẽ được hưởng lương hưu hàng tháng để đảm bảo cuộc sống sau nghỉ hưu.
Chế độ tử tuất
Khi người lao động không may qua đời, thân nhân của họ sẽ được hưởng trợ cấp mai táng phí và trợ cấp tuất hàng tháng hoặc một lần.
Quyền lợi của người tham gia bảo hiểm xã hội
- Được hưởng các chế độ theo quy định của pháp luật.
- Được cấp sổ BHXH và bảo quản thông tin đầy đủ về quá trình đóng – hưởng.
- Được hưởng lãi trên số tiền đóng khi tham gia BHXH tự nguyện.
- Được Nhà nước hỗ trợ một phần tiền đóng đối với BHXH tự nguyện.
Nghĩa vụ của người tham gia bảo hiểm xã hội
- Người lao động: đóng đúng và đủ mức quy định theo hợp đồng lao động.
- Người sử dụng lao động: thực hiện khấu trừ và nộp BHXH cho nhân viên đầy đủ, đúng thời hạn.
- Người tham gia BHXH tự nguyện: chủ động đóng đúng hạn để duy trì quyền lợi.
Mức đóng bảo hiểm xã hội hiện nay
Tùy thuộc vào loại hình tham gia, mức đóng BHXH có sự khác nhau:
- BHXH bắt buộc: Người lao động đóng 8% vào quỹ hưu trí và tử tuất; Người sử dụng lao động đóng 17,5% (bao gồm các quỹ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí và tử tuất).
- BHXH tự nguyện: Người tham gia đóng 22% mức thu nhập lựa chọn (tối thiểu bằng mức chuẩn nghèo khu vực nông thôn).
Thủ tục tham gia bảo hiểm xã hội
Để tham gia BHXH, người lao động và đơn vị sử dụng lao động cần chuẩn bị hồ sơ đầy đủ. Hồ sơ gồm:
- Tờ khai tham gia, điều chỉnh thông tin BHXH.
- Hợp đồng lao động (đối với BHXH bắt buộc).
- CMND/CCCD, sổ hộ khẩu hoặc giấy tờ tùy thân liên quan.
Sau khi tiếp nhận, cơ quan BHXH sẽ cấp sổ BHXH và ghi nhận quá trình tham gia để làm căn cứ hưởng chế độ sau này.
Cách tra cứu bảo hiểm xã hội
Hiện nay, việc tra cứu BHXH đã được số hóa, giúp người tham gia dễ dàng kiểm tra quá trình đóng và quyền lợi của mình. Một số cách tra cứu phổ biến:
- Tra cứu trực tuyến tại cổng thông tin điện tử BHXH Việt Nam.
- Sử dụng ứng dụng VssID – Bảo hiểm xã hội số.
- Gọi tổng đài BHXH hoặc đến trực tiếp cơ quan BHXH nơi cư trú.
Những lưu ý quan trọng khi tham gia bảo hiểm xã hội
- Luôn kiểm tra quá trình đóng BHXH để tránh việc công ty nợ hoặc trốn đóng.
- Không nên nhận BHXH một lần khi chưa thực sự cần thiết vì sẽ mất quyền lợi hưu trí.
- Nắm rõ các điều kiện hưởng để chuẩn bị hồ sơ đúng quy định.
- Sử dụng ứng dụng VssID để quản lý sổ BHXH dễ dàng hơn.
Bảo hiểm xã hội không chỉ là nghĩa vụ mà còn là quyền lợi thiết thực của mỗi người lao động. Hiểu rõ BHXH giúp chúng ta chủ động hơn trong việc bảo vệ quyền lợi của mình và gia đình. Trong bối cảnh kinh tế – xã hội nhiều biến động, BHXH chính là tấm “lá chắn” an sinh bền vững cho mọi công dân.
Last modified: Tháng 10 3, 2025
